Akupunktura: połączenie starożytnej mądrości i współczesnej nauki

AkuAkupunktura, kluczowy element tradycyjnej medycyny chińskiej, polega na wkłuwaniu cienkich igieł w określone punkty na ciele, zwane 'punktami akupunktury’. Terapeuta może stymulować te punkty za pomocą różnych metod, takich jak delikatne stukanie, obracanie igieł, a nawet stosowanie ciepła lub stymulacji elektrycznej. Technika ta ma na celu zrównoważenie przepływu energii, czyli 'qi’, przez meridiany, czyli kanały w ciele, co ma wywoływać korzystne reakcje. Akupunktura jest często stosowana do pomocy w powrocie do zdrowia po urazach i do leczenia bólu, ale służy też szerszym celom zdrowotnym. Często jest stosowana w leczeniu przewlekłych chorób, takich jak migrena i artretyzm, jako środek zapobiegawczy przeciwko chorobom oraz jako narzędzie do poprawy ogólnego stanu zdrowia poprzez promowanie zrównoważonego stanu energetycznego w ciele. Co ciekawe, akupunktura zyskuje coraz większe uznanie za potencjalne korzyści w leczeniu problemów z płodnością. Poprzez promowanie zrównoważonego stanu zdrowia, akupunktura może zwiększać płodność i wspierać zdrowie reprodukcyjne. Ważne jest podkreślenie, że mimo że akupunktura oferuje kompleksowe podejście do opieki zdrowotnej, traktując ciało jako całość, zazwyczaj jest stosowana jako terapia uzupełniająca w połączeniu z konwencjonalnymi metodami leczenia.

Historyczna podróż akupunktury: Od starożytnych Chin do globalnego uznania

Akupunktura, po raz pierwszy udokumentowana ponad 2000 lat temu w starożytnym chińskim tekście medycznym „Huang Di Nei Jing” (Klasyczna medycyna wewnętrzna Żółtego Cesarza), ma bogatą historię. Ta pochodząca z Chin praktyka rozprzestrzeniła się na Japonię i Koreę w 6. wieku. Przed wprowadzeniem medycyny alopatycznej z Zachodu wiele krajów azjatyckich w dużej mierze polegało na praktykach akupunktury jako głównego systemu opieki zdrowotnej. W połączeniu z chińską medycyną ziołową akupunktura służyła jako wszechstronne leczenie zarówno ostrej, jak i przewlekłej choroby przez wieki [1].

Podróż akupunktury: Od starożytnychych Chin do Europy

Akupunktura i inne starożytne chińskie praktyki terapeutyczne dotarły do Europy w XVI wieku dzięki włoskim misjonarzom jezuickim takim jak Matteo Ricci oraz innym powracającym z Chin [Giovanardi, Bivins]. Jednym z pierwszych wspomnień o tych praktykach jest książka portugalskiego lekarza Garcii de Orta 'Colóquios dos simples e drogas da India’ (1563) [4].

W XVII wieku zaczęła kształtować się bardziej dogłębna wymiana wiedzy kulturalnej i medycznej z Chin do Europy. Michał Piotr Boym, polski misjonarz jezuicki, był kluczową postacią w tej wymianie [5]. W 1631 roku Boym dołączył do jezuitów w Krakowie, a po pewnym czasie w Rzymie wyruszył w podróż na Wschód. Po przybyciu do Chin około roku 1643 Boym poświęcił wiele czasu na dogłębne zrozumienie lokalnej kultury oraz badanie jej flory, fauny i medycyny. Jego prace „Flora Sinensis” oraz „Briefve Relation de la Chine” dostarczyły pierwszych informacji o chińskich praktykach medycznych, w tym akupunkturze, pomagając Europejczykom zrozumieć medycynę wschodnią.

Holenderski lekarz Willem ten Rhijne dostarczył bardziej bezpośredni i szczegółowy opis akupunktury. Jego pobyt w Dejima, holenderskim punkcie handlowym w pobliżu Nagasaki w Japonii, od 1674 do 1676 roku, pozwolił mu zapoznać się z Kampo, tradycyjną medycyną japońską. Jego dzieło „Dissertatio de Arthritide: Mantissa Schematica: De Acupunctura: et Orationes Tres” (1683) jest uważane za pierwsze pełne europejskie przedstawienie japońskiej akupunktury i moksibustion. Ten unikalny miks europejskiego zrozumienia medycyny i azjatyckich technik terapeutycznych znacząco wpłynął na interpretację akupunktury w Europie [6-8].

Jednak europejskie środowiska medyczne generalnie odrzucały akupunkturę aż do połowy XX wieku. Należy zauważyć, że początkowa interpretacja akupunktury była głęboko zakorzeniona w ówczesnych europejskich koncepcjach medycznych i postrzeganiu Wschodu, które kontynuowały swoją ewolucję w kolejnych wiekach. Ta bogata historia wymiany i adaptacji otworzyła drogę do globalnego uznania i praktyki akupunktury, której jesteśmy świadkami dzisiaj.

Renesans akupunktury we współczesnej Europie

Rozwój współczesnej medycyny naukowej spowodował spadek popularności akupunktury w Europie w XIX wieku. Niemniej jednak niektórzy nadal byli nią zafascynowani i kontynuowali jej badanie. Warto zwrócić uwagę na pracę polskiego lekarza Józefa Domaszewskiego, który napisał rozprawę o akupunkturze w 1830 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie [9].

Połowa XX wieku przyniosła odrodzenie zainteresowania akupunkturą, zainspirowane przez tłumaczenia chińskich tekstów medycznych francuskiego neurologa George’a Soulié de Moranta w latach 30. XX wieku [10,11]. W Polsce odrodzenie to objawiło się dzięki staraniom prof. Zbigniewa Garnuszewskiego, który w latach 70. i 80. XX wieku starał się popularyzować praktykę medyczną akupunktury w Warszawie i innych miastach.

XXI wiek przyniósł integrację akupunktury z wieloma europejskimi krajowymi systemami opieki zdrowotnej, w tym Wielką Brytanią, Francją i Niemcami. Dziś akupunktura jest szeroko praktykowana w całej Europie, co odzwierciedla rosnące zainteresowanie w łączeniu tradycyjnych i holistycznych praktyk medycznych. [12,13]

Akceptacja akupunktury w Ameryce Północnej

Tymczasem Ameryka Północna także przyjęła akupunkturę. Sir William Osler, kanadyjski lekarz często nazywany „Ojcem Nowoczesnej Medycyny”, udokumentował skuteczne leczenie bólu pleców za pomocą akupunktury w swoim podręczniku medycznym, Principles and Practice of Medicine (edycja 1912) [14]. Popularność i uznanie akupunktury w Stanach Zjednoczonych wzrosły gwałtownie od lat 70. XX wieku, głównie dzięki artykułowi w New York Times na temat jej zastosowania podczas wizyty prezydenta Nixona w Chinach [15].

Zainteresowanie się pogłębiło, gdy z powodzeniem przeprowadzono operację otwartego serca używając tylko akupunktury jako znieczulenia [16]. W miarę jak więcej badań nad analgetycznymi właściwościami akupunktury zostało opublikowanych w angielskojęzycznych czasopismach medycznych, argument za akupunkturą jako bezpieczną, naturalną alternatywą dla kontroli bólu umacniał się. Sugeruje się, że mechanizmy kryjące za analgezją akupunkturalną obejmują złożone interakcje między centralnym a obwodowym układem nerwowym [17,18]. Wiele klinik fizjoterapii i leczenia bólu teraz włącza akupunkturę do swoich programów rehabilitacyjnych dla pacjentów cierpiących na urazy po wypadkach samochodowych (np. uraz biczowy) oraz inne schorzenia bólowe układu mięśniowo-szkieletowego.

Akupunktura we współczesnych czasach: Wszechstronne narzędzie

W ostatnich latach akupunktura ewoluowała od narzędzia do leczenia bólu do wszechstronnej opcji leczenia szerokiego zakresu problemów zdrowotnych, w tym zaburzeń wewnętrznych narządów, schorzeń psycho-emocjonalnych, uzależnień [19] i kontrolowania otyłości [20]. Coraz częściej stosuje się akupunkturę jako uzupełnienie nowoczesnych metod leczenia, takich jak chemioterapia [21], postoperacyjne leczenie bólu [22] oraz zaawansowane technologie wspomaganego rozrodu, takie jak leczenie in-vitro (IVF) [23].

Usługi akupunktury są obecnie oferowane w różnych miejscach poza ośrodkami medycznymi, takimi jak salony estetyczne, spa z zabiegami przeciwdziałającymi starzeniu, kurorty wellness, a nawet statki wycieczkowe. Jest to w dużej mierze spowodowane rosnącym zainteresowaniem akupunkturą rewitalizującą twarz, czyli kosmetyczną akupunkturą, techniką stosowaną do poprawy wyglądu twarzy [24-26].

Nauka stojąca za akupunkturą

Akupunktura wywodzi się z przekonania, że dwanaście głównych kanałów lub „meridianów” przebiega pionowo przez całe ciało, łącząc narządy wewnętrzne. Podstawową zasadą akupunktury jest przekonanie, że Qi (podobnie jak zachodnie pojęcie energii życiowej) przepływa wzdłuż tych linii południkowych. Tradycyjna medycyna azjatycka identyfikuje  ponad 2000 punktów akupunkturowych na ludzkim ciele, a Światowa Organizacja Zdrowia obecnie uznaje 361 punktów połączonych kanałami meridianowymi [27]. Wybrane punkty do zabiegu mogą znajdować się w miejscu dyskomfortu lub w pewnej odległości od niego. Według tradycyjnej medycyny chińskiej, optymalne zdrowie wymaga zrównoważonego przepływu energii w organizmie. Choroby, ból i dyskomfort pojawiają się, gdy ten przepływ jest zablokowany lub zakłócony. Stagnacja Qi i zastoje krwi to dwa najbardziej rozpowszechnione wzorce diagnostyczne w tradycyjnej medycynie chińskiej. Podstawowym celem tradycyjnej akupunktury jest usunięcie tych blokad i przywrócenie prawidłowego przepływu w organizmie.

W jaki sposób koncepcja tradycyjnej medycyny chińskiej dotycząca „zastoju lub zakłócenia przepływu” jest interpretowana w naszym współczesnym rozumieniu medycznym?

Praktykujący starożytną medycynę chińską i akupunkturzyści wieki temu zrozumieli, jak ważny jest prawidłowy przepływ w naszym ciele dla utrzymania dobrego zdrowia. Z perspektywy medycyny chińskiej, odpowiedni przepływ krwi (i Qi) jest uważany za kluczowy, aby nasze ciała mogły sprawnie funkcjonować bez bólu i chorób. Również w kontekście współczesnej fizjologii, prawidłowy przepływ krwi ma kluczowe znaczenie. Zakłócenia w przepływie krwi do głównych tętnic i ważnych narządów mogą mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Nasz układ krwionośny zapewnia efektywne dostarczanie tlenu i składników odżywczych do narządów i tkanek, a także ułatwia usuwanie zbędnych produktów przemiany materii. Różne dysfunkcje narządów, choroby skóry, zaburzenia hormonalne oraz objawy takie jak chroniczne zmęczenie, brak koncentracji, zimne kończyny czy podatność na kontuzje często korelują z nieprawidłowym krążeniem.

Akupunktura a przepływ krwi

Akupunktura jest dobrze znana z poprawiania przepływu krwi [28,29]. Badania eksperymentalne wykazały, że akupunktura wywołuje zarówno lokalne (w miejscu nakłucia), jak i dystalne reakcje fizjologiczne, włączając narządy wewnętrzne. W przypadku lokalnego przepływu krwi, badania laboratoryjne sugerują, że stymulacja akupunktury na powierzchni ciała pobudza czuciowe włókna nerwowe i wywołuje odruch aksonalny (akson odnosi się do włókna nerwowego). W wyniku uwalniania substancji takich jak neuropeptyd związany z kalcytoniną i substancja P, dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co skutkuje zwiększonym miejscowym przepływem krwi [30-32]. Zwiększony przepływ krwi w skórze i mięśniach może przyspieszyć usuwanie substancji wywołujących ból. Dlatego jednym z mechanizmów zmniejszających ból wokół miejsca akupunktury może być zwiększony lokalny przepływ krwi po stymulacji.

Kilka badań na ludziach i zwierzętach wykazało również skuteczność akupunktury w poprawie przepływu krwi w narządach wewnętrznych, szczególnie w jajnikach i macicy [33-35]. Wywołanie reakcji dystalnych od punktu stymulacji, w tym w narządach trzewnych, takich jak macica czy jajniki, wynika głównie z fizjologicznych odruchów segmentowych i ogólnoustrojowych. Bez względu na to, czy akupunktura jest skierowana do konkretnego nerwu, mięśnia czy tradycyjnego punktu akupunktury wzdłuż meridianu, jednoczesne wywoływanie reakcji miejscowych, segmentowych i ogólnoustrojowych ma miejsce po nakłuciu. Stwierdzono, że niektóre techniki akupunktury wywołują głównie efekty miejscowe, podczas gdy inne wywołują głównie reakcje ogólnoustrojowe. Doświadczeni akupunkturzyści strategicznie wywołują różne reakcje fizjologiczne w zależności od klinicznej sytuacji każdego pacjenta. Choć podstawowa zasada akupunktury opiera się na przekonaniu, że system meridianów – przepływ energii lub Qi – przenika całe ciało, nowa wiedza naukowa, zdobyta podczas badań, jest integrowana z klasycznymi koncepcjami akupunktury w celu uzyskania optymalnych wyników klinicznych. Bez względu na to, czy jest to w Japonii, Europie czy gdziekolwiek indziej, praktyka akupunktury jest połączeniem starożytnej mądrości i nowoczesnego zrozumienia.

Odkrywanie korzyści zdrowotnych wynikających z akupunktury

Chociaż akupunktura tradycyjnie była stosowana głównie w celu łagodzenia bólu, oferuje szeroki zakres dodatkowych korzyści zdrowotnych. Oprócz poprawy przepływu krwi, jak wcześniej opisano, badania pokazują, że akupunktura może wpływać na funkcje odpornościowe [36] i autonomiczny układ nerwowy [37,38]. W ciągu ostatnich kilku dekad przeprowadzono wiele randomizowanych badań klinicznych, które badają skuteczność akupunktury w leczeniu różnych schorzeń. W 2003 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała obszerny przegląd raportów z kontrolowanych badań klinicznych dotyczących akupunktury [39]. W raporcie tym, opartym na analizie różnych badań, wymieniono 28 schorzeń, które potencjalnie można leczyć za pomocą akupunktury. Wśród nich znajdują się m.in. alergiczny nieżyt nosa, depresja, bolesne miesiączkowanie, bóle głowy, bóle kolana, bóle krzyża, bóle szyi i rwa kulszowa. Większość systematycznych przeglądów i metaanaliz, przewyższających przegląd WHO, dostarcza dowodów na to, że akupunktura może znacznie poprawić stany takie jak bóle krzyża [40], zapobieganie migrenom [41], choroba zwyrodnieniowa stawów [42] oraz nudności pooperacyjne [43].

Typowe schorzenia leczone za pomocą akupunktury

Akupunktura jest powszechnie stosowana w leczeniu różnych dolegliwości bólowych i sztywności mięśni/stawów, takich jak bóle głowy, bóle krzyża, bóle szyi, rwa kulszowa, urazy sportowe, bóle szczęki (TMJ), fibromialgia i inne. Jest również stosowana w leczeniu zaburzeń emocjonalnych i stanów związanych ze stresem, takich jak depresja, lęk, bezsenność. Problemy trawienne, takie jak zapalenie błony śluzowej żołądka, zespół jelita drażliwego (IBS), zaparcia, wzdęcia, również mogą być leczone za pomocą akupunktury. Wykazano, że jest skuteczna w leczeniu problemów z pęcherzem moczowym, takich jak nawracające infekcje dróg moczowych, nadreaktywny pęcherz, itp. Akupunktura może przynieść korzyści zdrowotne kobietom i pomagać w problemach związanych z płodnością, takich jak nieregularne miesiączki, bolesne miesiączkowanie, zespół policystycznych jajników (PCOS), endometrioza, zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) oraz problemy z niepłodnością (niewyjaśniona niepłodność, wspomaganie IVF, nawracające poronienia, itp.). Wreszcie, akupunktura jest stosowana w leczeniu innych problemów zdrowotnych, takich jak objawy alergii, trądzik, atopowe zapalenie skóry (egzema), chroniczne zmęczenie, objawy po wstrząśnieniu mózgu, itp.

Moxibustion: starożytne uzupełnienie akupunktury

Moxibustion, modalność praktyki akupunktury, jest formą terapii termicznej polegającej na spalaniu ziela moksy nad określonymi punktami akupunktury. Słowo „moxibustion” pochodzi od japońskiego terminu „mogusa”, oznaczającego ziele moksy (Artemisia Princeps, często określane jako japońska bylica) oraz łacińskiego terminu „bustion”, który oznacza palenie. Terapia moxibustion była stosowana wraz z tradycyjną akupunkturą w leczeniu i zapobieganiu różnym chorobom w Azji Wschodniej od czasów starożytnych.[1]

Różne rodzaje moxiterapii

Moxibustion jest stosowany na punkty akupunktury za pomocą metod bezpośrednich lub pośrednich. W ostatnich latach, szczególnie w krajach zachodnich, upowszechniła się metoda pośrednia, która zapewnia stymulację termiczną bez bezpośredniego kontaktu płonącej moksy ze skórą.

Istnieją różne formy pośredniej moxibustion. Jedną z takich form jest typ cylindryczny, który zawiera wysuszone liście moksy w małej tubie, generując stałą intensywność cieplną. Innym powszechnym typem jest ręczny kijek do moksy. Pozwala to na indywidualne dostosowanie intensywności i dawki stymulacji termicznej w zależności od wrażliwości skóry każdego pacjenta.

Moxibustion jest podstawowym składnikiem tradycyjnych koncepcji akupunktury. Podczas gdy wiele osób spróbowało akupunkture, mniej osób doświadczyło zabiegu moxibustion. Wynika to częściowo z tego, że wiele krótkich programów szkoleniowych z akupunktury w Polsce i innych krajach Europy skupia się na aspekcie igłowania, z mniejszym naciskiem na dogłębne szkolenie z moxibustionu.

Działanie moxibustionu

Badania sugerują, że stymulacja moxibustion poprawia przepływ krwi [44], zwiększa temperaturę skóry [45] i moduluje motorykę przewodu pokarmowego [46]. Moxibustion jest kluczowym leczeniem pacjentów cierpiących na zespół hie (wrażliwość na zimno – koncepcja konstytucji zdrowia w tradycyjnej medycynie azjatyckiej) [47]. Ten zespół jest powszechny wśród osób żyjących w zimnym klimacie, takim jak północna Europa.

Wiele osób, które doświadczają stresu, niskiej energii, złego trawienia, problemów z płodnością i różnych innych chorób przewlekłych, często wykazuje objawy, takie jak zimne dłonie i stopy, nawet w okresie letnim. Osoby te często mają upośledzony przepływ krwi do tkanek miękkich i narządów wewnętrznych. Stymulacja cieplna zastosowana do wybranych punktów akupunktury zwiększa krążenie krwi w tych narządach i wywołuje głęboką reakcję relaksacyjną, wspomagając radzenie sobie ze stresem.

Moxibustion a poduszka grzewcza

Moxibustion różni się od innych metod terapii cieplnej, takich jak lampy grzewcze, poduszki grzewcze czy masaże gorącymi kamieniami. Pośrednie moxibustion dostarcza łagodne, kojące ciepło do określonych punktów akupunktury, ogrzewając obszar o średnicy mniejszej niż cal, podczas gdy lampy grzewcze i poduszki grzewcze rozgrzewają szerszy obszar ciała. Co więcej, moxibustion nie powoduje pocenia się ani nie podnosi podstawowej temperatury ciała, w przeciwieństwie do sauny lub wanny z hydromasażem.

Dlatego moxibustion na wybrane punkty akupunkturowe może być bezpiecznie i skutecznie stosowany u osób z zespołem hie, osób z szerokim zakresem schorzeń i większości kobiet w ciąży.

Efekty połączenia moxibustionu i akupunktury

Akupunktura dosłownie tłumacząc oznacza nakłucie igłą, podczas gdy moxibustion odnosi się do formy terapii cieplnej punktów akupunkturowych. W krajach takich jak Japonia i Chiny praktyka ta znana jest jako shinkyu (lub zhenjiu po chińsku), co oznacza AkupunkturaMoxibustion (jedno słowo). Tradycyjnie uważa się, że połączenie akupunktury z moxibustion znacząco wzmacnia efekty każdej z metod.

Badania naukowe wykazują, że akupunktura i moxibustion działają na różne sposoby. Podczas gdy akupunktura przede wszystkim wywołuje reakcję fizjologiczną poprzez układ nerwowy, uważa się, że moxibustion działa bardziej bezpośrednio na układ krążenia lub układ odpornościowy. Reakcja fizjologiczna, znana jako reakcja neuroefektorowa, zachodzi poprzez mechanizmy, takie jak sensytyzacja ośrodkowa, sensytyzacja obwodowa i odruch aksonalny. Te mechanizmy reakcji mogą być wyzwalane zarówno przez stymulację mechaniczną, jak i termiczną [48].

Stymulowanie punktu akupunktury za pomocą zarówno akupunktury, jak i moxiterapii może jednocześnie angażować różne receptory, potencjalnie wzmacniając efekty każdej modalności. W niektórych sytuacjach klinicznych połączenie akupunktury i moxibustionu może mieć kluczowe znaczenie dla osiągnięcia optymalnych wyników.